У 2016-17 гг. Навід Кермані (Navid Kermani), пісьменнік з Кёльна, па рэдакцыйным заданні нямецкага часопіса «Der Spiegel» здзейсніў даследчыцкую паездку, у ходзе якой наведаў Усходнюю Еўропу і Сярэдні Усход. Свой досвед ён апісаў у дзённіку Уздоўж траншэй. Падарожжа праз Усходнюю Еўропу ў Ісхафан (Entlang den Gräben. Eine Reise durch das östliche Europa bis nach Isfahan). У Беларусі, сярод іншага, ён наведаў мемарыяльны комплекс у Азарычах. Яго справаздача паказвае, як мемарыял інтэграваны ў штодзённае жыццё мясцовага насельніцтва. Апошні абзац раскрывае, наколькі складана пасляваенным пакаленням зразумець, што адбывалася ў нямецкай акупацыі падчас Другой сусветнай вайны:
„Auf dem Rückweg biegen wir an einem der Schilder ab, die auf eine Gedenkstätte verweisen: Das Lager von Osaritschi existierte nur eine Woche und bestand aus nichts als einem sumpfigen Wald, der mit einem Stacheldrahtzaun, Wachtürmen und Minen abgesperrt war. Auf dem kleinen Parkplatz steht ein Auto mit weit geöffneten Türen und laut aufgedrehtem Techno […]. Als wir daneben parken, schleicht ein Liebespaar aus dem Gebüsch, schaltet die Musik aus und fährt mit schüchternen Minen davon. Ein paar Meter hinter dem Denkmal, an das bunte Plastikkränze gelehnt sind, ist noch der Zaun zu sehen und hinterm Zaun der Sumpf, in dem die Wehrmacht bei ihrem Rückzug siebzigtausend Menschen zusammenpferchte, die nicht für den Arbeitsdienst taugten, also vor allem Alte, Kranke und Kinder – ohne Unterschlupf, ohne sanitäre Anlagen, ohne Essen und nur mit Schnee als Trinkwasser. […] Ich versuche mir vorzustellen, was sich zwischen dem 12. und 17. März 1944 hinter dem Zaun ereignete, aber sehe nur den Sumpf.“1 (Арыгінальны тэкст (ням.))
«Па дарозе назад зварочваем па адным з указальнікаў, які вядзе да мемарыяльнага комплексу. Канцэнтрацыйны лагер Азарычы існаваў усяго тыдзень і быў проста ўчасткам забалочанага лесу, абнесеным калючым дротам, з вышкамі па перыметры і замініраваным звонку. На маленькай паркоўцы стаіць машына, з расчыненых дзвераў раве тэхна […] Паркуемся побач. З кустоў вышмыгвае парачка, заглушвае музыку і сарамліва ад’язджае. Да падножжа помніка ўскладзены пластыкавыя вянкі, у некалькіх метрах па-за ім дагэтуль віднеецца калючы дрот. А за дротам — балота, у якое вермахт, прыкрывючы свой адыход, загнаў 70 000 непрацаздольных людзей: дзяцей, старых, хворых. Без пабудоў, без санітарных памяшканняў, без ежы. Замест пітной вады — снег. […] Я спрабую ўявіць, што адбывалася за дротам з 12 па 17 сакавіка 1944 года, але бачу толькі балота». (Пераклад з нямецкай мовы)
- Kermani, Navid: Entlang der Gräben. Eine Reise durch das östliche Europa bis nach Isfahan, München 2018, ст. 82-83. ↩︎
